Groby powstańcze na cmentarzu „Jeruzalem”
Jednym z najcenniejszych zabytków Rozbarku jest cmentarz znajdujący się przy ul. Staffa, który w 2013 roku otrzymał nazwę „Jeruzalem”. Inicjatorem jego założenia był proboszcz Franciszek Strzyby. Udało się to dopiero po zakończeniu I wojny światowej – w 1919 roku parafia pozyskała konieczne grunty o powierzchni 5 ha i 25 arów (na cmentarz przeznaczono tylko 2 ha i 25 arów!). Jego uroczystego poświęcenia
(w imieniu biskupa wrocławskiego kardynała Adolfa Bertrama) dokonał dziekan i proboszcz kościoła NMP Emanuel Buchwald w grudniu 1920 roku. Na początku 1921 roku władze rejencji opolskiej wydały pozwolenie na jego działalność. Wśród wielu zabytkowych mogił na polu II znajduje się pomnik ku czci uczestników III powstania śląskiego z 1921 roku (w postaci kamiennego krzyża „wyrastającego” ze skały)
i grób czterech powstańców:
18-letniego Jana Ludygi,
Józefa Joneczka (Jonsona R.),
19-letniego górnika Alfonsa Gwoździa,
18-letniego górnika Józefa Włodarczyka.
Dlaczego na rozbarskim cmentarzy znalazł się taki grobowiec? Walki III powstania śląskiego objęły Rozbark, którego mieszkańcy w większości poparli w plebiscycie w 1921 roku przyłączenie Górnego Śląska do II Rzeczypospolitej. Warto w tym miejscu nadmienić, że burmistrz rozbarski dr Kurt Urbanek kierował pracami Niemieckiej Komisji Plebiscytowej, a przeważająca większość Rozbarczan uznawała język niemiecki za ojczysty (przy jednoczesnym używaniu języka polskiego).
Wielu młodych Rozbarczan (jak Ci, których pochowano na „Jeruzalem”) brało udział w walkach powstańczych na obszarze całego Górnego Śląska, np. w bitwie pod Bierawą koło Kędzierzyn Koźla (6-9 maja 1921).
W dniu 7 maja 1921 roku powstańcy z 4 baonu strzeleckiego Karola Brandysa zajęli Rozbark, co pozwoliło im na zaatakowanie proniemieckiego Bytomia z trzech stron (Miechowic, Łagiewnik i Rozbarku). Pod koniec maja br. udało się odeprzeć atak wojsk niemieckich pod dowództwem Wilhelma Schustera na tereny rozbarskie. Rozbark pozostał w rękach powstańczych do końca III powstania (początek lipca 1921 roku).
Pomimo wyników plebiscytu i działań powstańczych decyzją Rady Ambasadorów Rozbark stał się ponownie częścią państwa niemieckiego.
W 1927 roku utracił status niezależnej gminy w Republice Weimarskiej i został wcielony do Bytomia – decyzja ta miała zapewne na celu zniwelowanie częściowo polskiego charakteru Rozbarku. TR
